Yollar ve Ülkeler Kitabı (Kitab al-Masalik wa al-Mamalik), 9. yüzyıl İslam dünyasının önemli coğrafyacılarından İbn Hurdazbih tarafından kaleme alınmış, erken dönem İslam coğrafya literatürünün en değerli eserlerinden biridir. Eser, dönemin dünya coğrafyasına dair kapsamlı bilgiler sunarak, farklı bölgeler, şehirler, yollar, ticaret güzergahları, etnik gruplar ve yönetimler hakkında ayrıntılı bilgiler içerir. İbn Hurdazbih, eserinde, coğrafi bilgileri toplarken, sadece gözlemlerine değil, aynı zamanda farklı kaynaklardan derlediği bilgilere de yer vermiştir. Bu durum, eserin sadece coğrafi bir kaynak olmasının ötesinde, aynı zamanda dönemin sosyal, ekonomik ve kültürel hayatına dair önemli ipuçları sunmasını sağlamıştır. Kitapta, özellikle İslam dünyası, Bizans İmparatorluğu, Avrupa ve Uzakdoğu gibi farklı coğrafyalara dair bilgiler bulunmaktadır. İbn Hurdazbih, şehirleri, kasabaları, nehirleri, dağları ve ticaret yollarını detaylı bir şekilde tanımlamış, bu bölgelerdeki halkların yaşam tarzları, gelenekleri ve ticaret faaliyetleri hakkında bilgiler vermiştir. Eserin temel teması, dönemin dünya coğrafyasını ve bu coğrafyada yaşayan farklı toplumları anlamaktır. İbn Hurdazbih, farklı kültürler arasındaki etkileşimi, ticaretin rolünü ve siyasi ilişkileri de gözler önüne sermiştir. Hedef okur kitlesi, dönemin yöneticileri, tüccarlar, seyyahlar ve coğrafyaya ilgi duyan diğer kişilerdir. Kitap, bu kişilere, farklı bölgeler hakkında bilgi edinme, ticaret rotalarını belirleme ve siyasi ilişkileri anlama konusunda yardımcı olmuştur. Benzer kitaplar arasında, İbn Havkal'ın 'Suretü'l-Arz'ı, El-İdrisi'nin 'Kitabü Nüzhetil Müştak fi'htirakil Afak'ı ve El-Mukaddesi'nin 'Ahsenü't-Tekasim fi Ma'rifeti'l-Akalim'i sayılabilir. Bu eserler de, İbn Hurdazbih'in 'Yollar ve Ülkeler Kitabı' gibi, erken dönem İslam coğrafya literatürünün önemli örnekleridir ve dönemin coğrafi, sosyal ve kültürel hayatına dair değerli bilgiler sunmaktadır. İbn Hurdazbih'in eseri, coğrafya alanındaki önemi nedeniyle, daha sonraki dönemlerde yazılan coğrafya kitapları için bir kaynak olmuş ve coğrafya çalışmalarının gelişimine katkı sağlamıştır.

İbn Hurdazbih, 9. yüzyılda yaşamış, Fars kökenli önemli bir coğrafyacı ve bürokrattır. Tam adı Ebû'l-Kâsım Ubeydullah bin Abdullah bin Hurdâzbih'tir. Bağdat'ta doğmuş ve Abbasi halifeliği döneminde yetişmiştir. Özellikle coğrafya alanındaki çalışmalarıyla tanınan İbn Hurdazbih, aynı zamanda bürokratik görevlerde de bulunmuştur. Onun coğrafya alanındaki en önemli eseri, 'Yollar ve Ülkeler Kitabı'dır (Kitab al-Masalik wa al-Mamalik). Bu eser, erken dönem İslam coğrafyasının en önemli kaynaklarından biridir ve dönemin dünya coğrafyasına dair kapsamlı bilgiler sunar. İbn Hurdazbih'in yazım üslubu, titiz ve ayrıntılıdır. Coğrafi bilgileri toplarken, farklı kaynaklardan yararlanmış ve gözlemlerini de ekleyerek, güvenilir bilgiler sunmaya özen göstermiştir. Eserinde, şehirleri, yolları, ticaret güzergahlarını, etnik grupları ve yönetimleri detaylı bir şekilde tanımlamıştır. İbn Hurdazbih'in başka eserleri de olduğu düşünülmekle birlikte, günümüze ulaşan tek eseri 'Yollar ve Ülkeler Kitabı'dır. Bu kitap, onun coğrafya alanındaki uzmanlığını ve dönemindeki coğrafi bilgileri ne kadar iyi bildiğini gösterir. İbn Hurdazbih, yaşadığı dönemde, Abbasi halifeliğinin siyasi ve kültürel açıdan en parlak zamanlarını yaşamıştır. Bağdat, o dönemde dünyanın en önemli bilim ve kültür merkezlerinden biriydi. İbn Hurdazbih, bu entelektüel ortamda yetişmiş ve coğrafya alanındaki çalışmalarını geliştirmiştir. Onun coğrafyaya olan katkıları, sadece kendi döneminde değil, daha sonraki dönemlerde de etkili olmuş ve coğrafya çalışmalarına önemli katkılar sağlamıştır. İbn Hurdazbih'in hayatı ve eserleri, erken dönem İslam dünyasının bilimsel ve kültürel mirasının önemli bir parçasıdır.