Satranc Kitabı İnceleme

Kitap Hakkında Bilgiler

Satranc, Stefan Zweig’in 1942’de Brezilya’nın Petrópolis kentinde yazdığı ve aynı yıl intihar etmeden kısa süre önce tamamladığı novellasıdır. 1942 Eylül’de Stockholm’de yayımlanan bu 80 sayfalık kısa roman, yalnızca satrancın değil, güç, baskı ve ruhun sınırlarının da romanıdır. Hikâye, Mirko Czentovic adlı köylü çocuktan dünya satranç şampiyonuna yükselen dâhiyi ve onunla gemi yolculuğunda karşılaşan anlatıcıyı, ardından da Dr. B.’yi merkeze alır. Dr. B., Nazizmin elinde yalnızlık hücresinde aylarca tek yapabildiği tek şeyin, yağmalanmış bir satranç kitabı üzerinden zihninden oynadığı partiler olduğu bir mahkûmdur. İki dünya arasında geçen bu kısa ama yoğun metin, oyundaki 64 karenin ötesinde insan zihninin labirentlerini, totaliter rejimlerin yalnızlığını ve sanatın kurtarıcı gücünü sorgular. Zweig’in kristal keskinliğindeki dili, denizin ortasında geçen bu klinik deneyi adeta bir gerilim romanına çevirir. Türkçede ilk kez 1947’de Varlık’ta tefrika edilen eser, sonraki yıllarda Can, İletişim, Dergah gibi yayınevleri tarafından defalarca basıldı. kitap, tıpkı satranç tahtası gibi siyah-beyaz insan portreleri çizer: Czentovic’in soğuğu, Dr. B.’sinin ateşli anlatımı ve anlatıcının tarafsız gözlemciliği. Son sayfasında okur, kazananın olmadığı bir finalde salt varoluşun şah-matını yerken bulur kendini.

Yazarı Hakkında Bilgiler

Stefan Zweig, 28 Kasım 1881’de Viyana’nın zengin bir tekstil ailesinde doğdu. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun son altın çağının çocuğu olan Zweig, insani değerlerin hızla yok olduğu bir dünyanın tanığı oldu. Straßenbahn’ın altın varaklı salonlarından Salzburg’taki sarayına, Lizbon’dan Rio’ya uzanan sürgün yıllarında elli dile çevrilen roman, biyografi ve oyunlar yazdı. 1933’te başlayan kitap yakma fırtınası onu Avrupa’dan kopardı; eserleri Almanya’da yasaklandı, Nazilerin ölüm listesine girdi. 1934’te Londra’ya, 1940’ta New York’a, sonra Brezilya’ya kaçtı. Avrupa’ya dönme ümidiyle yazdığı otobiyografik Deniz Kıyısında Dünya romanı, imparatorluğun son günbatımını anlatan en büyük edebi tanıklık sayılır. 22 Şubat 1942’de eşi Lotte ile birlikte Petrópolis’te barbitüratla intihar ettiğinde ardında elli dolayın roman, yedi biyografi, üç oyun ve yüzlerce mektup bıraktı. Zweig’in kaleminden Amok Koşucusu, İki Eritmenin Mektubu, Satranc, Marie Antoinette ve Balzac gibi eserler, insan ruhunun en karanlık köşelerini ısrarla aydınlatmaya çalışır. Onun trajedisi, sadece bir yazarın değil, bir kıtanın da intiharıdır: Hoşgörüsüz dünyaya son satırı ‘vardır’ değil, ‘şah-mat’ diyerek çekti. Bugün Salzburg’taki evi müze, ölüm yıldönümüne yakın düzenlenen Stefan Zweig Festivali ise onun evrenselliğini anmaya çalışır.